Posted By Kancelaria Sobczyńscy Adwokaci sp. p.

W dobie XXI wieku codzienne użytkowanie samochodu nie jest już niczym nadzwyczajnym, stał się on bowiem dla większości ludzi podstawowym środkiem transportu, a fakt jego posiadania nie jest już uważany za dobro luksusowe.

Fakt uczestniczenia w kolizji drogowej powodujący uszkodzenie lub zniszczenie auta w większości przypadków pociąga za sobą szereg negatywnych konsekwencji, powodując nie tylko konieczność podjęcia czynności celem likwidacji szkody, ale także pozbawiając poszkodowanego możliwości korzystania z własnego pojazdu w dotychczasowym zakresie a co więcej zmuszając niejednokrotnie do zmiany planów zawodowych czy zobowiązań rodzinnych. W takiej sytuacji zupełnie usprawiedliwionym zachowaniem poszkodowanego jest najęcie, na czas likwidacji szkody, pojazdu zastępczego, którego refundacji kosztów można następnie domagać się z OC sprawcy szkody.

Zgodnie z art. 822 k.c. w związku z art. 436 k.c. oraz przepisami ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych[1] ubezpieczyciel sprawcy szkody zobowiązany jest do naprawienia wyrządzonej poszkodowanemu szkody. Na zakres odpowiedzialności odszkodowawczej zakładu ubezpieczeń kluczowe znaczenie ma art. 361 k.c. określający ogólne reguły ustalające zakres przysługującego poszkodowanemu odszkodowania obejmujące tzw. damnum emergens i lucrum cessans tj. rzeczywistą szkodę jaka została poszkodowanemu wyrządzona, jak również korzyści, które poszkodowany mógłby osiągnąć gdyby mu szkody nie wyrządzono. Wskazane reguły nakazują przy tym przestrzegania zasady pełnego odszkodowania w granicach adekwatnego związku przyczynowego, co w przypadku poniesienia kosztów najmu pojazdu zastępczego, mieści się zazwyczaj w granicach skutków szkodowych podlegających wyrównaniu.

Znamiennym przy tym jest fakt, iż zwrotu kosztów za najem pojazdu zastępczego domagać się mogą nie tylko osoby prowadzące działalność gospodarczą lub wykonujące wolny zawód, co w doktrynie i orzecznictwie od dawna nie budziło żadnych wątpliwości, ale także, zgodnie z przełomową uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 17 listopada 2011 roku (sygn. III CZP 05/11), osoby fizyczne nieprowadzące działalności gospodarczej, a wykorzystujące uszkodzony pojazd w celach prywatnych. W praktyce oznacza to, że ubezpieczyciel nie może odmówić refundacji kosztów najmu osobie fizycznej, której samochód zastępczy służył do codziennego dojeżdżania do pracy, odwożenia dziecka do przedszkola czy wyjazdu na zaplanowane wcześniej wakacje, nawet jeśli w miejscu pobytu poszkodowanego działała komunikacja miejska. Jedynymi ograniczeniami stawianymi poszkodowanemu jest korzystanie z pojazdu zastępczego w dotychczasowym zakresie, który nie powinien być okazjonalny, wynajęcie pojazdu znajdującego się w podobnej klasie i standardzie co pojazd uszkodzony oraz niedysponowanie w czasie likwidacji szkody innym samochodem, który mógłby zaspokoić potrzeby transportowe poszkodowanego.

W kwestii zwrotu kosztów najmu pojazdu zastępczego, rozróżnić należy dwie sytuacje, tj. szkodę częściową oraz szkodę całkowitą.

W przypadku szkody częściowej, za konieczny i ekonomicznie uzasadniony czas najmu, zgodnie z obowiązującym orzecznictwem, przyjmuje się okres od dnia wyrządzenia szkody do dnia jej naprawienia, biorąc przy tym pod uwagę wszystkie technologiczne uwarunkowania związane z przywróceniem pojazdu do stanu poprzedniego oraz z przeprowadzeniem postępowania likwidacyjnego przez ubezpieczyciela[2]. Do okresu tego należy więc czas potrzebny na zebranie dokumentacji szkodowej i niezwłoczne zgłoszenie szkody ubezpieczycielowi, przeprowadzenie pierwszych i ewentualnych dalszych oględzin przez rzeczoznawcę ubezpieczyciela, sporządzenie kalkulacji naprawy, czas oczekiwania na zamówione części, naprawa, która w rzeczywistości może nieco odbiegać od tzw. technologicznego czasu naprawy oraz okres organizacyjny na odebranie naprawionego pojazdu.

Refundacja kosztów najmu w przypadku szkody całkowitej, tj. wówczas gdy pojazd uległ zniszczeniu w takim stopniu, że nie nadaje się do naprawy albo gdy koszt naprawy przekroczyłby wartość pojazdu w dniu likwidacji szkody[3], obejmu okres od dnia powstania szkody do dnia w którym poszkodowany może nabyć podobny pojazd, nie dłuższy jednak niż do dnia zapłaty odszkodowania, a nie jak bardzo często twierdzą ubezpieczyciele, w ciągu 7 dni od otrzymania informacji o wystąpieniu szkody całkowitej, co zresztą potwierdza liczne orzecznictwo w tym zakresie[4]. Trudno bowiem oczekiwać, by poszkodowany, którego samochód uległ zniszczeniu w skutek kolizji, dysponował „wolnymi środkami” za które mógłby od razu zakupić nowy pojazd.

W zakres problematyki zwrotu kosztów najmu pojazdu zastępczego z OC sprawy szkody, wchodzą również takie zagadnienia, jak kwestia obniżania wartości odszkodowania o tzw. koszty eksploatacyjne oraz ewentualne przekroczenie wysokości kosztów najmu w stosunku do wartości uszkodzonego pojazdu. Tak jak w przypadku przekroczenia kosztów okoliczność ta nie wyklucza możliwości dochodzenia ich refundacji, bowiem nie przesądza to automatycznie o przyczynieniu się poszkodowanego do zwiększenia rozmiarów szkody, tak w przypadku kosztów eksploatacyjnych sprawa nie jest jednoznaczna, gdyż nie została jeszcze do tej pory szczegółowo rozważona przez Sąd Najwyższy[5], co zapewne będzie się w najbliższym czasie zmieniać.

Reasumując, zwrot kosztów najmu pojazdu zastępczego z OC sprawcy szkody, jako bezpośrednie następstwo uszkodzenia lub zniszczenia samochodu poszkodowanego jest w pełni dopuszczalny przy uwzględnieniu wskazanych powyżej warunków. Należy przy tym zwrócić uwagę, że w środowisku ubezpieczeniowym dominuje przekonanie, że podstawowym wyznacznikiem uwzględniania roszczenia o zwrot kosztów najmu, jest spełnienie opracowanych przez Polską Izbę Ubezpieczeń we współpracy z Komisją Nadzoru Finansowego wytycznych określających zasady wynajmu pojazdu zastępczego w ramach obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadacza pojazdów mechanicznych[6]. Wytyczne te, dużo bardziej restrykcyjne niż obowiązująca linia orzecznicza, nie mają jednak charakteru normatywnego[7], przez co nie mogą determinować działań ubezpieczycieli, którzy każdy przypadek zaistnienia szkody powinni rozpatrywać indywidualnie, z uwzględnieniem wszystkich okoliczności sprawy.

Autorem wpisu jest Izabella Katzor – prawnik w kancelarii Sobczyńscy Adwokaci; specjalizuje się w prawie ubezpieczeń i prawie odszkodowawczym