Generalną zasadą postępowania cywilnego jest ponoszenie kosztów sądowych przez strony postępowania. Od zasady tej ustawodawca przewidział jednak wyjątek w postaci możliwości ubiegania się przez stronę postępowania o zwolnienie od obowiązku uiszczenia kosztów sądowych.
Instytucja ta jest formą pomocy udzielanej przez Skarb Państwa dla zabezpieczenia konstytucyjnego prawa do sądu osób najbiedniejszych, które samodzielnie nie byłyby w stanie ponieść tych kosztów, a w konsekwencji dochodzić ochrony swych praw.
Rozstrzygnięcie w przedmiocie kto zasługuje i kto spełnił niezbędne przesłanki uprawniające do uzyskania statusu beneficjenta powyższej instytucji leży w gestii Sądu, do którego kierowany jest przez stronę stosowny wniosek.
Wniosek zwolnienia od ponoszenia kosztów sądowych
W tym miejscu należy jednak wyraźnie zaznaczyć, że poddając wniosek o zwolnienie od kosztów analizie trzeba mieć na uwadze okoliczność, iż instytucja zwolnienia od obowiązku ponoszenia kosztów sądowych jest swoistego rodzaju formą kredytowania podmiotu przystępującego do sporu ze środków Skarbu Państwa, a zatem winna mieć incydentalne i zupełnie wyjątkowe zastosowanie, i to tylko wobec podmiotów rzeczywiście niedysponujących środkami lub możliwościami zarobkowymi, pozwalającymi na pokrycie kosztów postępowania bez wywołania uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny
W konsekwencji strony w pierwszym rzędzie powinny poczynić oszczędności w wydatkach, a dopiero wówczas, gdy okazałyby się one niewystarczające na zabezpieczenie kosztów procesu mogą zwrócić się o pomoc państwa.²
Sąd przed podjęciem decyzji w kwestii rozpoznania wniosku bada zatem od podstaw sytuację materialną wnioskodawcy w oparciu o przedłożone dokumenty oraz oświadczenia, które powinny zawierać informacje w sposób wyczerpujący określające sytuację majątkową i rodzinną wnioskodawcy.
W gestii Sądu pozostaje to, czy uzna przedłożony przez stronę materiał za wystarczający. Należy przy tym jednak pamiętać, że Sąd nie może domniemywać jaki jest faktyczny stan majątku wnioskodawcy.³
Na wnioskodawcy spoczywa obowiązek wykazania swojej rzeczywistej sytuacji majątkowej i udowodnienia, iż wyczerpuje ona przesłanki upoważniające do skorzystania z instytucji zwolnienia z ponoszenia kosztów sądowych. Nawet nieświadome pominięcie istotnych faktów, albo nieprzytoczenie ich we wniosku skierowanym do Sądu obciąża w całości stronę wnioskującą. Całkowite zastosowanie znajduje w ramach niniejszego zagadnienia dyspozycja art 6 k.c., zgodnie z którą strona zobowiązana jest udowodnić podnoszone przez siebie okoliczności.4
Powyższe informacje wskazują wyraźnie na to, że strona, która nie może dochodzić swoich praw z uwagi na złą sytuację materialną ma możliwość skorzystania z dobrodziejstwa, które przewiduje art. 102 ust. u.k.s.c. Strona ma prawo do złożenia wniosku pisemnie na urzędowym formularzu, dostępnym chociażby na stronach internetowych Ministerstwa Sprawiedliwości , lub też ustnie do protokołu w Sądzie, w którym sprawa ma być wytoczona albo już się toczy.
Należy zauważyć, że w przypadku składania przedmiotowego wniosku w formie ustnej strona musi złożyć oświadczenie o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania do protokołu. Z całą doniosłością trzeba podkreślić, że oddalenie wniosku nie zamyka możliwości dochodzenia swoich praw na drodze postępowania sądowego.
Należy również pamiętać, że celowe zatajenie informacji lub też podanie nieprawdziwych danych w składanym wniosku może zrodzić konsekwencje w postaci obciążenia grzywną w wysokości 1000,00 zł. W takiej sytuacji, tzn. gdy Sąd dojdzie do przekonania, że okoliczności, które były podstawą do uwzględnienia wniosku nie istniały, na mocy przepisu art. 110 u.k.s.c. zwolnienie od ponoszenia kosztów sądowych może zostać cofnięte w całości, a strona poza zapłatą grzywny zostanie zobowiązana do ich uiszczenia w toku procesu.
Przytoczony wyżej przepis przewiduje również możliwość cofnięcia przez Sąd zwolnienia od kosztów sądowych w przypadku, gdy okoliczności, na których strona oparła swój wniosek przestały istnieć już w toku postępowania.
Reasumując przedmiotowy wywód należy podkreślić, że celem opisanej w niniejszym artykule instytucji jest zwiększenie dostępności drogi sądowej dla osób, których prawa nie zostały zrealizowane w wyniku ograniczonych zdolności finansowych. Krótka charakterystyka uprawnienia wynikającego z treści art. 102 u.k.s.c. pozwoli na częstsze jej stosowanie w praktyce przez osoby, które do tej pory rezygnowały z walki o ochronę swoich praw.
Najnowsze komentarze