W obszarze prawa zamówień publicznych występuje szereg podmiotów, którym ustawodawca przyznał kompetencje w zakresie weryfikacji i oceny działań zamawiających. Wśród nich wskazać należy następujące organy kontroli i nadzoru:
- Prezesa Urzędu Zamówień Publicznych,
- Krajową Izbę Odwoławcza.
- Sądy powszechne oraz sądy administracyjne
- Najwyższą Izbę Kontroli,
- Regionalne Izby Obrachunkowe,
- Kontrole skarbowe,
- Prezesa Rady Ministrów,
- Centralne Biuro Antykorupcyjne,
- Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych,
Jak wynika ze wskazanego wyliczenia, zmówienia publiczne są obszarem szeregu działań kontrolnych wielu organów państwa. Obszar tak dużego styku elementu publicznego, jakim jest wydatkowanie środków budżetowych z elementem prywatnym stanowi przedmiot szerokiej kontroli. Taka sytuacja oznacza, że teoretycznie jedno postępowanie o zamówienie publiczne może być przedmiotem, co najmniej dziewięciu kontroli.
W niniejszym opracowaniu uwaga zostanie skoncentrowana na kontroli przeprowadzanej przez Prezesa UZP, a w szczególności na możliwości zakwestionowania jej wyników przez podmiot kontrolowany- zamawiającego. Zdarza się bowiem i nie należy to do rzadkości, że zamawiający nie podzielają opinii wyrażonej przez kontrolującego.
Tytułem wstępu należy zaznaczyć, że zgodnie z treścią ustawy Prawo zamówień publicznych (zwanej dalej Pzp) Prezes UZP został uprawniony do przeprowadzenia dwóch rodzajowi różnych kontroli: doraźnej oraz uprzedniej.Uprawnionymi komórkami odpowiedzialnymi za przeprowadzenie kontroli są Departament Kontroli Doraźnej oraz Departament Kontroli Zamówień Współfinansowanych ze Środków Unii Europejskiej,
„Prezes Urzędu może wszcząć z urzędu lub na wniosek kontrolę doraźną w przypadku uzasadnionego przypuszczenia, że w postępowaniu o udzielenie zamówienia doszło do naruszenia przepisów ustawy, które mogło mieć wpływ na jego wynik.” (Art. 165 ust. 1 Pzp).
Ustawodawca w art. 165 ust. 2 określił, iż kontrola taka może być wszczęta nie później niż 4 lata od dnia zakończenia postępowania. Zaznaczyć należy, iż za dzień zakończenia postępowania należy uznać dzień wyboru oferty najkorzystniejszej, a w przypadku postępowania prowadzonego w trybie zamówienia z wolnej ręki dzień wynegocjowania postanowień umowy w sprawie zamówienia publicznego. Jeżeli kontrola zostanie wszczęta przed zawarciem umowy w sprawie zamówienia publicznego wówczas zamawiający obowiązany jest niezwłocznie poinformować Prezesa UZP o wniesieniu odwołania lub skargi po przekazaniu dokumentacji do kontroli, co spowoduje przerwanie kontroli do chwili wydania przez Krajową Izbę Odwoławczą wyroku lub postanowienia kończącego postępowanie odwoławcze.
Przepisy dotyczące kontroli uprzedniej (art. 160- 171a Pzp) mają zastosowanie jedynie wobec zamówień lub umów ramowych współfinansowanych ze środków Unii Europejskiej.
Aby zamówienie lub umowa ramowa podlegała obowiązkowej kontroli uprzedniej Prezesa UZP konieczne jest łączne spełnienie dwóch warunków, po pierwsze zawsze musi ono być współfinansowane ze środków UE, po drugie jego wartość w przypadku:
Momentem wszczęcia kontroli jest moment doręczenia Prezesowi UZP kopii dokumentacji postępowania. Zgodnie z art. 170 Pzp zamawiający niezwłocznie po wydaniu przez Krajową Izbę Odwoławczą wyroku lub postanowienia kończącego postępowanie odwoławcze, dotyczących wyboru oferty najkorzystniejszej, albo po upływie terminu do wniesienia odwołania, a przed zawarciem umowy przekazuje kopię dokumentacji Prezesowi UZP. Prezes UZP kontroluje postępowanie już po prawomocnym wyborze oferty najkorzystniejszej. Dlatego też, ustawodawca zobowiązał zamawiającego do niezwłocznego poinformowania Prezesa o wniesieniu odwołania lub skargi po przekazaniu dokumentacji do kontroli. Wówczas Prezes wstrzymuje kontrolę do czasu wydania przez Izbę wyroku lub postanowienia kończącego postępowanie odwoławcze.
W przypadku ujawnienia naruszeń ustawy Pzp Prezes UZP może zastosować środki przewidziane w art. 168 Pzp tj. nałożyć karę pieniężną bądź wystąpić do sądu o unieważnienie umowy w całości lub części.
Należy, zatem wskazać na kwestię kluczową dla niniejszego artykułu, jakie uprawnienia przysługują zamawiającemu w przypadku nie podzielania opinii Prezesa UZP w zakresie wyników kontroli postępowania. Nowelizacja Pzp z dnia 7 kwietnia 2006 r. wprowadzono możliwość zgłoszenia zastrzeżeń do otrzymanych zaleceń pokontrolnych (informacji o wyniku kontroli) następne nowelizacje utrzymały wspomniane uregulowanie. W stanie prawnym sprzed nowelizacji zamawiający, który miał wątpliwości, co do prawidłowości ustaleń kontroli, nie mógł poddać ich jakiejkolwiek procedurze odwoławczej. Wprowadzenie takiej możliwości skutkuje poddaniem ocenie prawidłowości dokonania czynności kontrolnych, w tym przede wszystkim ustaleń końcowych. W przypadku stwierdzenia naruszeń zamawiającemu przysługuje, w terminie 7 dni o dnia doręczenia informacji o wyniku kontroli, prawo złożenia umotywowanych zastrzeżeń do Prezesa UZP (art. 167 ust. 1 Pzp). Przepisy regulujące zgłaszanie zastrzeżeń do informacji o wyniku kontroli zostały umieszczone w oddziale „Kontrola doraźna”, jednak ze względu na odesłanie w art. 171a Pzp znajdują zastosowanie również dla kontroli uprzedniej.Legitymowanym do wniesienia zastrzeżeń do zaleceń pokontrolnych jest zamawiający – a więc kierownik zamawiającego, który jest organem uprawnionym do zarządzania danym podmiotem, który zgodnie z art. 18 ust. 1 Pzp odpowiada za przygotowanie i przeprowadzenie postępowania o udzielenie zamówieniapublicznego. Jednocześnie Pzp nie formułuje listy obligatoryjnych elementów, jakie powinny znaleźć się w zastrzeżeniach, co jest znamienne dla odformalizowanych postępowań administracyjno-kontrolnych. Kluczowym aspektem zastrzeżeń są bowiem argumenty a nie wymogi formalne, których nie spełnienie skutkowałoby odrzuceniem zastrzeżeń. Pzp wskazuje jedynie, że zastrzeżenia powinny być umotywowane, a więc nie „gołosłowne”, wsparte argumentami. Zgodnie z słownikiem języka polskiego umotywować znaczy ni mniej jak, podać motywy czegoś, uzasadnić istnienie czegoś (http://sjp.pl/umotywowane). Zamawiający powinien, więc, obok elementów identyfikujących postępowanie, wskazać, z którymi ustaleniami kontroli się nie zgadza, oraz podać podstawę faktyczną i prawną wniesienia zastrzeżeń. Interpretacja wskazanej regulacji prowadzi do wniosku, że nie można wskazać tylko i wyłącznie niezadowolenia z wyników kontroli, należy przybliżyć swoje stanowisko, wskazać okoliczności, które zdaniem zamawiającego zostały nieprawidłowo ocenione, powołać argumentację stanowiącą oparcie dla stawianych tez.
Zastrzeżenia w pierwszej kolejności rozpatruje Prezes Urzędu, który może zastrzeżenia:
- uwzględnić w całości,
- nie uwzględnić w całości,
- uwzględnić w części, a w części – nie uwzględnić.
Na rozpatrzenie zastrzeżeń Prezes ma 15 dni. Jeżeli Prezes Urzędu nie uwzględni zastrzeżeń, przekazuje je do zaopiniowania Krajowej Izbie Odwoławczej. Krajowa Izba Odwoławcza wyraża opinię w terminie 15 dni w sprawie zastrzeżeń w składzie trzyosobowym w formie uchwały. Przepisy ustawy nie precyzują sposobu rozpatrywania spraw przez Krajową Izbę Odwoławczą. Przyjęta praktyka wskazuje na wydawanie opinii na podstawie dokumentacji przekazanej przez Prezesa UZP, bez udziału zamawiającego.W treści opinii KIO wskazuje swoje stanowisko w sprawie naruszeń, do których Prezes Urzędu nie uwzględnił zastrzeżeń. Opinia KIO jest wiążąca dla Prezesa Urzędu. Wszelkie uchwały publikowane są na stronie Urzędu (www.uzp.gov.pl). Prezes Urzędu niezwłocznie zawiadamia kierownika zamawiającego o ostatecznym rozpatrzeniu zastrzeżeń poprzez przekazanie mu odpisu uchwały KIO. Od uchwały KIO w sprawie zastrzeżeń do wyniku kontroli Ustawodawca nie przewidział żadnych środków zaskarżenia. W szczególności na uchwałę KIO nie przysługuje skarga do sądu administracyjnego.
Tytułem zakończenia należy wskazać statystykę odnoszącą się do ilości przeprowadzonych kontroli oraz ich wyników z uwzględnieniem liczby wniesionych zastrzeżeń oraz przychylnych dla zamawiających uchwał KIO (dane pochodzą z Sprawozdanie Prezesa Urzędu Zamówień Publicznych o funkcjonowaniu systemu zamówień publicznych w 2012 roku).
W 2012 roku przeprowadzonych zostało 176 kontroli doraźnych (w tym 32 kontrole doraźne wszczęte na podstawie zawiadomień o wszczęciu postępowania w trybie niekonkurencyjnym).W 20 (14% z 144) kontrolach doraźnych nie stwierdzono żadnych naruszeń ustawy Pzp. Pozostałe 124 kontrole (86%) wykazały nieprawidłowości, w tym w 110 kontrolach (76% z 144) stwierdzono naruszenia mogące mieć wpływ na wynik postępowania. Zamawiający w 2012 r. zgłosili zastrzeżenia do wyniku 84 kontroli doraźnych. Prezes Urzędu Zamówień Publicznych w całości uwzględnił zastrzeżenia do wyniku 10 kontroli. W pozostałych przypadkach Prezes Urzędu Zamówień Publicznych uwzględnił zastrzeżenia w części lub ich nie uwzględnił i przekazał do Krajowej Izby Odwoławczej. Krajowa Izba Odwoławcza w całości uwzględniła 11 zastrzeżeń od wyniku kontroli, 3 uwzględniła w części i nie uwzględniła 60 zastrzeżeń, podtrzymując stanowisko Prezesa Urzędu Zamówień Publicznych.
W 2012 r. Prezes Urzędu przeprowadził 188 obligatoryjnych kontroli uprzednich. W 143 kontrolach uprzednich obligatoryjnych (76%) nie stwierdzono żadnych naruszeń ustawy Pzp. W 26 kontrolach uprzednich obligatoryjnych (14%) stwierdzono naruszenia niemające wpływu na wynik postępowania, natomiast w 18 kontrolach naruszenia, których usunięcie było niezbędne dla zawarcia ważnej umowy w sprawie zamówienia publicznego oraz w jednym przypadku – zalecenie unieważnienia postępowania (łącznie 10%). Zamawiający w 2012 r. zgłosili zastrzeżenia do wyniku 13 kontroli uprzednich obligatoryjnych. Prezes Urzędu Zamówień Publicznych w całości uwzględnił zastrzeżenia w odniesieniu do 1 kontroli. W pozostałych 12 przypadkach Prezes Urzędu Zamówień Publicznych nie uwzględnił zastrzeżeń i przekazał je do zaopiniowania Krajowej Izbie Odwoławczej. Krajowa Izba Odwoławcza w całości uwzględniła 5 zastrzeżeń od wyniku kontroli, 2 uwzględniła w części i nie uwzględniła 5 zastrzeżeń, podzielając tym samym stanowisko Prezesa Urzędu Zamówień Publicznych.
4 marca 2016
Witam
czy istnieje możliwość, aby Prezes UZP skontrolował Zamawiającego, który napisał błędnie regulamin i prowadzi pseudo przetargi na regulaminie zamiast stosować ustawę?
14 marca 2016
Dzień dobry,
zgodnie z art. art. 161 ust. 1 pzp Prezes Urzędu przeprowadza kontrolę udzielania zamówień. Z kolei poprzez zamówienia publiczne, zgodnie z art. 2 pkt 13 pzp zamówieniami publicznymi są umowy odpłatne zawierane między zamawiającym a wykonawcą, których przedmiotem są usługi, dostawy lub roboty budowlane.
Zatem Prezes UZP może poddać kontroli wszelkie zamówienia niezależnie czy były one przeprowadzone w procedurze określonej ustawą pzp czy też na podstawie odmiennych procedur, w tym doprecyzowanych w regulaminie. Kompetencji Prezesa UZP nie ograniczają przepisy stanowiące o wyłączeniu obowiązku stosowania procedury określonej w pzp a tym bardziej przeprowadzanie zamówień na podstawie regulaminu zamiast ustawy.
Należy dodatkowo zauważyć, że Prezes UZP nie tylko może dokonać kontroli ale również nałożyć na zamawiającego karę pieniężną. Zgodnie z art. 200 pzp zamawiający, który udziela zamówienia bez stosowania ustawy podlega karze pieniężnej nakładanej przez Prezesa UZP. Za niestosowanie ustawy należy również uznać stosowanie regulaminu zamiast rozwiązań przyjętych w akcie ustawowym.
Zgodnie jednak z art. 199 pzp odpowiedzialności przepisami pzp nie stosuje się do:
1) zamawiających określonych w art. 3 ust. 1 pkt 1 – jednostek sektora finansów publicznych w rozumieniu przepisów o finansach publicznych;
2) zamawiających określonych w art. 3 ust. 1 pkt 2 – państwowych jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej, nienależących do jednostek sektora finansów publicznych;
3) zamawiających określonych w art. 3 ust. 1 pkt 5- innych niż określone w art. 3 ust. 1 pkt 1 i 2 podmiotów, jeżeli ponad 50% wartości udzielanego przez nie zamówienia jest finansowane ze środków publicznych lub przez podmioty, o których mowa w pkt 1-3a, jeżeli wartość zamówienia jest równa lub przekracza kwoty określone w przepisach wydanych na podstawie art. 11 ust. 8, a przedmiotem zamówienia są roboty budowlane polegające na wykonaniu określonych prac lub usługi związane z takimi robotami.
Dla osób odpowiedzialnych z ramienia jednostek sektora finansów publicznych, o których jest mowa w ustawie o finansach publicznych, sankcje związane z brakiem stosowania przepisów ustawy Pzp przewiduje art. 17 ustawy z dnia 17 grudnia 2004 r. o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych. Wśród kar za naruszenie dyscypliny finansów publicznych znalazły się bowiem zarówno upomnienie i nagana, jak też kara pieniężna oraz zakaz pełnienia funkcji kierowniczych związanych z dysponowaniem środkami publicznymi
Reasumując Prezes UZP może przeprowadzić kontrolę udzielania zamówień, zarówno w przypadku istnienia wyłączenia stosowania ustawy pzp, jak i jego braku i omijania stosowania ustawy przez zamawiającego. Z kolei możliwość zastosowania kary pieniężnej przez Prezesa UZP uzależniona jest od statusu organizacyjno-prawnego instytucji zamawiającej.