Odpowiedzialność zarządzających spółkami prawa handlowego cz. 2

Posted By radca prawny Andrzej Kałuża

Odpowiedzialność cywilnoprawna

W spółkach kapitałowych udziałowcy (wspólnicy i akcjonariusze) nie ponoszą odpowiedzialności cywilnoprawnej za zobowiązania spółki. Mogą natomiast odpowiadać za zawinione działanie na szkodę spółki lub osób trzecich. Zdarza się to jednak rzadko, głównie z powodu- trudności w udowodnieniu udziałowcom winy. Jedynie wspólnik albo akcjonariusz spółki kapitałowej w organizacji odpowiada – solidarnie ze spółką – za jej zobowiązania do wartości niewniesionego wkładu, określonego w umowie albo statucie spółki.

W praktyce obrotu gospodarczego o wiele częściej spotykamy się z cywilnoprawną odpowiedzialnością członków organów i likwidatorów spółek. Kwestie te regulują przepisy k.s.h., w dużej mierze powielane w części dotyczącej spółki z o.o. i odnoszącej się do spółki akcyjnej, Wspólne dla obu spółek przepisy k.s.h. to:

• art. 13 § 1 – odpowiedzialność za zobowiązania spółki kapitałowej w organizacji osób, które działały w jej imieniu,
• art. 198 § 1 i art. 350 § 1- odpowiedzialność członków organów spółki solidarnie z odbiorcą wobec spółki za zwrot wypłaty, którą odbiorca otrzymał wbrew przepisom lub postanowieniom umowy spółki (statutu),
• art. 291 i art. 479 – odpowiedzialność członków zarządu za umyślne lub z powodu niedbalstwa podanie fałszywych danych w oświadczeniach o wniesieniu wkładów (wpłatach na akcje) składanych razem ze – zgłoszeniem spółki do sądu rejestrowego albo w oświadczeniach składanych przy podwyższeniu kapitału,
• art. 292 i 480 § 1 – odpowiedzialność osób biorących udział w tworzeniu spółki, które wbrew prawu z własnej winy wyrządziły spółce szkodę,
• art. 293 i 483 – odpowiedzialność członków organów i likwidatorów, którzy wyrządzili spółce szkodę działaniem lub zaniechaniem sprzecznym z prawem albo postanowieniami umowy (statutu) spółki.
• Tylko dla spółki akcyjnej są przeznaczone przepisy:
• art. 481 zobowiązujący do naprawienia szkody wyrządzonej spółce tego, kto w związku z powstaniem spółki lub podwyższeniem jej kapitału zakładowego z własnej winy zapewnił sobie albo osobie trzeciej zapłatę nadmiernie wygórowaną ponad wartość zbywczą wkładów niepieniężnych albo nabywanego mienia, lub też wynagrodzenie albo korzyści szczególne, niewspółmierne z oddanymi usługami,
• art. 482 wprowadzający odpowiedzialność osoby, która przy badaniu sprawozdania finansowego spółki z własnej winy dopuściła do wyrządzenia spółce szkody,
• art. 484 nakładający obowiązek naprawienia szkody na osobę, która współdziałała w wydaniu przez spółkę bezpośrednio lub za pośrednictwem osób trzecich akcji, obligacji lub innych tytułów uczestnictwa w zyskach albo podziale majątku, jeżeli zamieściła w ogłoszeniach, zapisach lub w inny sposób rozpowszechniała fałszywe dane albo – podając dane o stanie majątkowym spółki – zataiła okoliczności, które zgodnie z przepisami powinny być ujawnione.

Z kolei przepisy dotyczące wyłącznie sp. z o.o. to:

• art. 299 wprowadzający zasadę odpowiedzialności członków zarządu spółki za jej zobowiązania, gdy egzekucja przeciw spółce okaże się bezskuteczna,
• art. 175 § 1, zgodnie z którym członkowie zarządu, którzy zgłosili spółkę do rejestru, wiedząc, że wartość wkładów niepieniężnych została znacznie zawyżona w stosunku do ich wartości zbywczej w dniu zawarcia umowy spółki, odpowiadają solidarnie ze wspólnikiem  wnoszącym aport za wyrównanie brakującej wartości.

Jak widać, możliwe są dwie klasyfikacje wskazanych przepisów, mające doniosłe znaczenie dla praktyki: ze względu na krąg ponoszących odpowiedzialność i ze względu na podmioty wobec których zobowiązani mogą ponosić odpowiedzialność.

W pierwszej kategorii wyróżniamy przepisy przewidujące odpowiedzialność:

• wyłącznie członków zarządu: art. 175 § 1, art. 291 i 479 oraz art. 299 k.s.h.,
• członków organów spółki: art. 198 § 1 i art. 350 § 1 k.s.h.,
• członków organów i likwidatorów: art. 293 i 483 k.s.h.,
• członków organów i innych osób: art.13 § 1, art. 292, 480 i 484 k.s.h.,
• innych osób (nie członków organów i likwidatorów): art. 482 k.s.h.

W tej kategorii powstała w doktrynie istotna rozbieżność poglądów. Część autorów twierdzi, że przepis ten dotyczy wyłącznie wykonujących badanie bilansu (m. in. E. Marszałkowska – Krześ, w: J. Jacyszyn i in., „Kodeks spółek handlowych. Komentarz. Orzecznictwo”; M. Allerhand „Kodeks handlowy Komentarz”; T. Dziurzyński, w: „Kodeks handlowy. Komentarz”). Odmienny pogląd wyrazili m.in.: A. Szajkowski (w S. Sołtysiński „Kodeks handlowy. Komentarz”) i J. Frąckowiak („Prawo handlowe. Spółki. Komentarz”)

Ze względu na uprawnionych, którzy mogą dochodzić odszkodowań na podstawie k.s.h., przepisy można podzielić na:

• przewidujące odpowiedzialność wyłącznie wobec spółki: art.175 § 1,198 § 1 i 350 § 1, 292 i 480, 293 i 483, 481, 482,
• na podstawie których odpowiedzialności może dochodzić spółka i osoby trzecie: art. 484,
• umożliwiające dochodzenie roszczeń innym wierzycielom, nie spółce: art. 13 § 1, art. 291 i 479 oraz art. 299.

Członkowie zarządów spółek kapitałowych szczególną uwagę powinni zwrócić na art. 116 § 1 ordynacji podatkowej, w brzmieniu nadanym przez art. 608 pkt 4 k.s.h. Przepis ten wprowadza bowiem ich odpowiedzialność za zaległości podatkowe spółek.

Fałszywe dane w oświadczeniach

Jeżeli członkowie zarządu umyślnie lub przez niedbalstwo podali fałszywe dane w oświadczeniach, odpowiadają wobec wierzycieli spółki solidarnie ze spółką przez trzy lata od zarejestrowania spółki lub zarejestrowania podwyższenia kapitału zakładowego (art. 291 i 479 k.s.h.). Chodzi tu o następujące oświadczenia członków zarządu: że wszyscy udziałowcy wnieśli w całości wkłady na pokrycie kapitału zakładowego oraz że wszyscy wnieśli w całości wkłady na podwyższony kapitał zakładowy.

Podstawą odpowiedzialności jest zamieszczenie w oświadczeniach fałszywych danych, tzn. niezgodnych z prawdą, z rzeczywistym stanem rzeczy Może się to zdarzyć; gdy wkładów w ogóle nie wniesiono bądź wniesiono, ale w niższej wysokości. Odpowiedzialność członków zarządu jest solidarna ze spółką, co oznacza, że można pozwać jednego, kilku lub wszystkich członków zarządu, razem ze spółką lub bez niej, albo też pozwać tylko spółkę. Na odpowiedzialność nie ma wpływu to, czy wierzyciel poniósł jakąkolwiek szkodę, wystarczy istnienie wierzytelności wobec spółki.
W trzyletni termin przedawnienia liczy się od dnia dokonania wpisu w rejestrze.

Zgodnie z art. 484 k.s.h. kto współdziałał w wydaniu przez spółkę bezpośrednio lub za pośrednictwem osób trzecich akcji, obligacji lub innych tytułów uczestnictwa w zyskach albo podziale majątku, obowiązany jest do naprawienia wyrządzonej szkody, jeżeli zamieścił w ogłoszeniach, zapisach lub w inny sposób rozpowszechniał fałszywe dane albo – podając dane o sta-nie majątkowym spółki – zataił okoliczności, które zgodnie z przepisami powinny być ujawnione. Odpowiedzialnym może być każdy kto przy zakładaniu lub podczas funkcjonowania spółki, współdziałając w wydawaniu akcji, obligacji lub innych tytułów uczestnictwa w zyskach albo podziale majątku spółki, podał dane nieprawdziwe, rozpowszechniał je w inny sposób bądź zataił istotne okoliczności. Osoba taka może działać w porozumieniu z założycielami lub organami spółki, a nawet na ich zlecenie, bądź też samodzielnie.

Odpowiedzialność z art. 484 k.s.h. powstaje zarówno w razie podania i rozpowszechniania fałszywych danych, jak i zatajenia istotnych okoliczności o stanie majątkowym spółki. Celem tych działań jest skłonienie osoby nabywającej akcje, obligacje i inne tytuły uczestnictwa w zyskach do podjęcia decyzji nabycia wspomnianych tytułów i papierów wartościowych, co nastąpi w takiej sytuacji z ich pokrzywdzeniem. Dotyczy, to przede wszystkim rozpowszechniania akcji lub obligacji w drodze publicznej subskrypcji. Nie jest jednak wykluczona odpowiedzialność z art. 484, gdy działania opisane w tym przepisie podjęto wobec określonej grupy osób, do których zwracają się, założyciele lub zarząd spółki.

Wyrządzenie spółce szkody

Kto – biorąc udział w tworzeniu spółki, wbrew przepisom prawa z własnej winy wyrządził spółce szkodę, obowiązany jest ,do jej naprawienia. Mówią o tym art. 292 ,oraz art. 480 k.s.h. Krąg biorących udział w tworzeniu spółki jest bardzo szeroki (np. pełnomocnik, radca prawny, adwokat, notariusz itd.). Tworzenie spółki to, czynności, które mają wpływ na jej, kształt prawny, np. zmiana umowy spółki, podwyższenie i obniżenie kapitału zakładowego, transformacja spółki. Zgodnie z w/w przepisami musi powstać szkoda w majątku spółki. Przesłankami odpowiedzialności są zarówno wina umyślna, jak i niedbalstwo, związek przyczynowy między szkodą a działaniem, a także działanie wbrew prawu. Okres przedawnienia dochodzenia roszczeń to 3 lata od dnia, w którym spółka dowiedziała się o szkodzie i osobie zobowiązanej do jej naprawienia, oraz 10 lat – od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę.

Według art. 293 i 483 k.s.h. członek organu spółki oraz likwidator odpowiadają wobec spółki za szkodę wyrządzoną działaniem lub zaniechaniem sprzecznym z prawem lub postanowieniami umowy spółki, chyba że nie ponoszą winy Osoby te powinny przy wykonywaniu swoich obowiązków dołożyć staranności wynikającej z zawodowego charakteru swojej działalności, czyli z zachowaniem podwyższonej miary staranności, wynikającej z profesjonalnego charakteru tej działalności. Mogą one zwolnić się od odpowiedzialności, wykazując, iż dołożyły należytej staranności przy wykonywaniu swoich obowiązków oraz że nie ponoszą winy.

Odpowiedzialność tych osób jest solidarna i przedawnia się z upływem 3 lat od dnia dowiedzenia się przez spółkę o szkodzie oraz o osobie zobowiązanej do jej naprawienia, nie później jednak niż 10 lat od dnia dokonania czynu wywołującego szkodę.
Według art. 482 k.s.h. kto przy badaniu sprawozdania finansowego spółki z własnej winy dopuścił do wyrządzenia spółce szkody, obowiązany jest do jej naprawienia.

Badanie sprawozdania finansowego przeprowadza biegły rewident spełniający warunki do wyrażenia bezstronnej i niezależnej opinii o tym sprawozdaniu, wybrany przez organ zatwierdzający  sprawozdanie. Rada nadzorcza dokonuje jedynie oceny sprawozdania co do jego zgodności z księgami, dokumentami i ze stanem faktycznym. Członkowie rady nadzorczej nie uczestniczą w badaniu sprawozdania, nie powinni zatem podlegać odpowiedzialności przewidzianej w tym przepisie.

Jeżeli szkodę, o której mowa w art. 480 – 484 k.s.h., wyrządziło kilka osób wspólnie, odpowiadają solidarnie.
Gdy spółka nie wytoczy powództwa o naprawienie wyrządzonej jej szkody w ciągu roku od ujawnienia czynu wyrządzającego szkodę, każdy wspólnik spółki z o.o., akcjonariusz lub osoba, której służy inny tytuł uczestnictwa w. zyskach lub podziale majątku w s.a., może wnieść pozew o naprawienie szkody wyrządzonej spółce. Na żądanie pozwanego zgłoszone przy pierwszej czynności procesowej – sąd może nakazać złożenie kaucji przez powoda. Jej wysokość i rodzaj określa sąd według swojego uznania. W razie nie złożenia kaucji w wyznaczonym terminie pozew zostaje odrzucony. Pozwany ma pierwszeństwo do zaspokojenia z kaucji przed wszystkimi wierzycielami powoda. Jeżeli powództwo okaże się nieuzasadnione, a powód wnosząc je – działał w złej wierze lub dopuścił się rażącego niedbalstwa, obowiązany jest naprawić szkodę wyrządzoną pozwanemu (art. 295 i 486 k.s.h.). W razie wytoczenia powództwa na podstawie art. 486 i 295 k.s.h. oraz upadłości spółki osoby zobowiązane do naprawienia szkody nie mogą powoływać się na uchwałę walnego zgromadzenia udzielającą im absolutorium ani na zrzeczenie się przez spółkę roszczeń o odszkodowanie.

Gdy egzekucja jest bezskuteczna

Na postawie art. 299 k.s.h. członkowie zarządu odpowiadają solidarnie za zobowiązania spółki, jeżeli egzekucja przeciwko niej okaże się bezskuteczna. Członek zarządu może się uwolnić od odpowiedzialności, jeżeli wykaże, że:

• we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub wszczęto postępowanie układowe albo
• niezgłoszenie wniosku oraz niewszczęcie postępowania nastąpiło nie z jego winy, albo
• mimo niezgłoszenia wniosku oraz niewszczęcia postępowania wierzyciel nie poniósł szkody

Pojęcie „egzekucja” oznacza wszelkie jej rodzaje. Może więc dotyczyć egzekucji prowadzonej na podstawie kodeksu postępowania cywilnego, a także administracyjnej. Bezskuteczność egzekucji to przede wszystkim niezaspokojenie roszczeń w postępowaniu wszczętym i prowadzonym według przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w k.p.c., a także niewyjawienie majątku w trybie postępowania o wyjawienie majątku w k.p.c., bądź jeżeli z wykazu majątku wynika, że egzekucja będzie bezskuteczna (art. 913 k.p.c.), również oddalenie przez sąd wniosku o ogłoszenie upadłości bądź umorzenie postępowania upadłościowego, gdy majątek spółki nie wystarcza nawet na zaspokojenie kosztów postępowania (art. 13, art. 230 i 231 pr. upadł.).

Nadmierne korzyści

Zgodnie z art. 481 k.s.h. kto w związku z powstaniem spółki akcyjnej lub podwyższeniem jej kapitału zakładowego z własnej winy zapewnia sobie albo osobie trzeciej zapłatę nadmiernie wygórowaną ponad wartość albo korzyści szczególne, niewspółmierne z oddanymi usługami, obowiązany jest do naprawienia szkody wyrządzonej spółce.

W k.s.h. szczegółowo określona jest weryfikacja wartości aportów (art. 311, 312, 320 § 2, 443 § 7, 432 § 1 pkt 7 k.s.h.). Ustawodawca stwarza podstawy do odpowiedzialności za nieprawidłowości związane z wnoszeniem aportów, nabywaniem praw i przedmiotów przed rejestracją spółki oraz przyznanie niewspółmiernych korzyści za usługi oddane przy tworzeniu spółki, mimo wskazanych zabezpieczeń formalnych, które mają zapobiec nadużyciom.

Przepis może mieć zastosowanie, np. gdy zarząd spółki w organizacji nabywa dla spółki nieruchomość na prowadzenie działalności przewidzianej w statucie za cenę rażąco odbiegającą (wyższą) od powszechnie stosowanych w obrocie. Od członków zarządu, którzy dopuścili do nabycia nieruchomości na tych warunkach, spółka może dochodzić odszkodowania równego różnicy ceny zapłaconej i wartości rynkowej nieruchomości, powiększonej o odsetki od tej różnicy za okres od zapłaty wygórowanej ceny do dnia zwrotu tej różnicy przez członków zarządu.

Powództwo o odszkodowanie przeciwko członkom organów spółki oraz likwidatorom wytacza się według miejsca siedziby spółki. Art. 479 – 489 k.s.h. nie naruszają praw akcjonariuszy oraz innych osób do dochodzenia naprawienia szkody na zasadach ogólnych.